Ô Nhiễm Không Khí, Nước và Đất ở Các Vùng Nông Thôn Phía Bắc Việt Nam

Các vùng nông thôn ở miền Bắc Việt Nam đang phải đối phó với các vấn đề môi trường ngày càng gia tăng, đặc biệt là ô nhiễm không khí, nước và đất, nguyên nhân chính là do các hoạt động tại các làng nghề, trong khu công nghiệp và nông nghiệp.

Báo cáo Hiện Trạng Môi Trường Quốc Gia năm 2023 về Môi trường nông thôn, được Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố vào ngày thứ Tư vừa qua, đã đánh giá chất lượng không khí tại các khu vực nông thôn, nơi có hơn 61 triệu người sinh sống. Kết quả cho thấy chất lượng không khí tổng quan ở mức tốt, tuy nhiên còn tồn tại một số điểm nóng với tình  ô nhiễm nghiêm trọng.

Các điểm nóng ô nhiễm không khí

Kết quả quan trắc cho thấy các vùng nông thôn phía Bắc đã trải qua những đợt chất lượng không khí suy giảm nghiêm trọng, với mức bụi mịn PM2.5 tại một số trạm vượt quá giới hạn quy định tới 3,5 lần. Các khu vực miền Bắc thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm cao hơn so với các khu vực miền Trung, Tây Nguyên và miền Nam. Trong từng khu vực miền Bắc, chất lượng không khí thay đổi tùy theo vị trí của các nguồn phát thải.

Các làng nghề được xác định là một trong những khu vực nông thôn ô nhiễm nhất. Tại một số khu vực ở các địa phương như xã Lại Xuân (huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng), Phong Khê và Văn Môn (Bắc Ninh), và Ninh Văn (Ninh Bình), mức độ bụi trong không khí được phát hiện gấp đôi so với tiêu chuẩn. Cụ thể, tại trạm Văn Môn gần làng nghề đúc nhôm Mẫn Xá ở tỉnh Bắc Ninh, mức bụi mịn PM10 và PM2.5 đã liên tục vượt quá giới hạn an toàn từ năm 2020.

Các khu công nghiệp như Phong Khê 2 và Lỗ Sung (Bắc Ninh), Tằng Loỏng (Lào Cai), và Phong Phú (Trà Vinh) cũng đã góp đáng kể vào tình trạng ô nhiễm không khí. Mức PM2.5 tại các khu vực này đã liên tục vượt quá giới hạn quy định từ năm 2021.

Hơn nữa, các khu vực khai thác khoáng sản ở các tỉnh miền Bắc như Lào Cai và Phú Thọ, cũng như Đà Nẵng và Vĩnh Long ở đồng bằng sông Cửu Long, đã ghi nhận mức độ bụi vượt quá các tiêu chuẩn cho phép từ 1,1 đến 2,2 lần.

Chất lượng nước mặt suy giảm

Mặc dù nước mặt ở nhiều vùng nông thôn vẫn còn sử dụng được cho nuôi trồng thủy sản và tưới tiêu, một số khu vực đã bắt đầu xuất hiện dấu hiệu ô nhiễm và suy thoái.

Một trong những nguyên nhân chính gây ô nhiễm nước mặt là nước thải từ nông nghiệp và chăn nuôi. Năm 2023, khi giám sát 387 mẫu sản phẩm nông nghiệp tại Hà Nội, có 180 trường hợp ô nhiễm nhu cầu oxy sinh hóa (BOD), 229 trường hợp ô nhiễm nhu cầu oxy hóa học (COD), và 288 trường hợp ô nhiễm nitrit, cùng với các chất ô nhiễm khác.

Các con sông ở miền Bắc như Ngũ Huyện Khê, sông Cầu, và sông Nhuệ cũng đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, với tổng chất rắn lơ lửng (TSS), COD, BOD5, amoniac và coliform thường xuyên vượt quá các tiêu chuẩn. Ví dụ, chất lượng nước tại khu vực Đào Xá trên sông Ngũ Huyện Khê và một số đoạn sông Nhuệ ở Hà Nội được đánh giá là từ kém đến rất kém.

Ở các khu vực ven biển miền Trung và đồng bằng sông Cửu Long, nước thải từ nuôi trồng thủy sản và chế biến thủy sản đã vượt quá khả năng làm sạch của hệ thống nước tự nhiên. Tại tỉnh Cà Mau, 11 trong số 14 điểm giám sát nuôi trồng thủy sản đã không đạt các tiêu chuẩn về oxy hòa tan (DO), amoniac hoặc photpho.

Nguy cơ ô nhiễm đất

Chất thải công nghiệp và các phương thức canh tác nông nghiệp đã dẫn đến ô nhiễm đất nghiêm trọng ở một số khu vực. Tại các vùng gần Nhà máy Hóa chất Lâm Thao ở tỉnh Phú Thọ, Khu công nghiệp Phú Bài ở Bình Định, và Khu công nghiệp Liên Chiểu ở Đà Nẵng, đất nông nghiệp đã bị ô nhiễm kim loại nặng (Cu, Pb, Zn, Cd, Hg) vượt quá tiêu chuẩn từ 1,1 đến 1,8 lần.

các hoạt động thâm canh nông nghiệp cũng khiến đất có xu thế bị chua hóa, hàm lượng hữu cơ giảm dần, có hiện tượng phú dưỡng lân, ô nhiễm nitrat, nguy cơ ô nhiễm kim loại nặng và đã ghi nhận tồn dư hóa chất bảo vệ thực vật trong đất. Bên cạnh đó, các hoạt động tại làng nghề và việc xử lý chất thải nhựa không đúng cách tiếp tục đe dọa chất lượng đất.

Báo cáo Hiện Trạng Môi Trường Quốc Gia, được Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng hai năm một lần, cung cấp một đánh giá toàn diện về chất lượng không khí, nước và đất. Những phát hiện trong báo cáo năm nay nhấn mạnh sự cấp thiết của việc quản lý môi trường bền vững để bảo vệ sức khỏe và sinh kế của cộng đồng nông thôn tại Việt Nam.

Nguồn: VnExpress